De Verdediging: Schaaknovelle van Vladimir Nabokov

Schaken en waanzin liggen in de literatuur altijd dicht bij elkaar. Dat geldt niet alleen voor Murpy van Beckett en Schachnovelle van Zweig, maar ook voor De verdediging van Vladimir Nabokov uit 1930. Nabokov schreef de roman in het Russisch, in de tijd dat hij Rusland al wel had verlaten. Het boek verscheen voor het eerst in een tijdschrift voor Russische emigranten. Hij schreef volgens eigen zeggen de novelle toen hij op vlinderjacht was in de Pyreneeën.

Het plot: Aleksandr Ivanovich Luzhin leeft als jongen nogal teruggetrokken, en wordt gepest door zijn klasgenoten. In die periode ontdekt hij via een vriend van zijn vader het schaakspel. Gefascineerd door het spel verlaat hij tegen de zin van zijn ouders zelfs zijn school. De tijd blijft als het ware stilstaan voor Luzhin. Wat er in de wereld verder gebeurt ontgaat hem volkomen. Hij werkt zich snel op tot schaakgrootmeester. Tijdens een toernooi in Berlijn ontmoet hij een meisje (Nabokov gaf haar geen naam) dat hij ten huwelijk vraagt. Alles lijkt hem mee te zitten.

Zijn leven loopt echter spaak als hij tegen de grootmeester Turati moet spelen. Ondanks zijn perfecte voorbereiding verliest de schaker tijdens het spel nu volledig het contact met de werkelijkheid. De dokter stelt voor het spel uit zijn leven geheel te bannen. Maar dat gaat natuurlijk zo maar niet. Schaken blijft ook na zijn genezing en obsessie voor Luhzin. Langzamerhand neemt deze obsessie voor het schaken weer toe. Als hij ten slotte ook zelf beseft dat het zo niet verder gaat, springt hij uit het raam van de badkamer om daarna voor altijd uit de literatuur te verdwijnen.

"De deur werd ingetrapt. 'Aleksandr Ivanovich, Aleksandr Ivanovich,' riepen diverse stemmen. Maar er was geen Aleksandr Ivanovich."

Hoewel duidelijk is wat er gebeurt houdt Nabokov in zijn roman het eind echter open. We weten als lezer niet wat er met Luhzin is gebeurd nadat hij uit het raam is gesprongen. Nabokov omschreef zijn roman als het warme verhaal van de schaakspeler die werd verwoest door zijn genie. De roman is verfilmd en via Youtube te zien. Maar lezen is altijd te prefereren.

Nabokov was naast bokser en lepidopterist een verwoed schaker, hoewel hij volgens kenners geen grootmeester was. Er is geen spel van hem overgeleverd. Naast The Luzhin Defense publiceerde Nabokov een bundel dat zowel schaakproblemen als gedichten bevat, getiteld Poems en Problems. Het is overbodig te vertellen dat we hem het best kennen van zijn boek Lolita.